داشتن نوری مناسب در مدیریت یک مرغداری سالم و پربازده، ازآنچه تصور می‌شود مهم‌تر است.
مرغ‌های تخم‌گذاری که در قفس نگهداری می‌شدند واکنش بسیار خوبی به نورهای مصنوعی نشان می‌دادند؛ اما با تغییر شیوه نگهداری مرغ‌ها و تبدیل قفس‌های سنتی به مرغدانی‌های بزرگ و همچنین نگهداری از مرغ‌ها در فضای باز، سؤالات بسیاری درباره اهمیت سیستم روشنایی در تولید مرغداری‌ها مطرح شد. به‌راستی چرا مسئله روشنایی در مرغداری اهمیت دارد؟ و هر سیستم نگهداری به کدام سیستم روشنایی نیازمند است؟ برای یافتن پاسخی مناسب برای این سؤالات ما با دو کارشناس درزمینه مرغداری؛ دکتر یان رابینف(Ian Rubinoff) مدیر مالی و خدمات فنی دامپزشکی در دانشگاه های‌لاین اینترنشنال (Hy-Line International) و همچنین خانم کارن_ شویان لاردنر (Karen Schwean-Lardner) استاد علوم دام و طیور دانشگاه ساسکاچوان (Saskatchewan) به گفتگو نشسته‌ایم و از آن‌ها خواسته‌ایم تا تجربیات خود را در اختیار ما بگذارند.
مرغ‌های تخم‌گذاری که در قفس نگهداری می‌شدند واکنش بسیار خوبی به نورهای مصنوعی نشان می‌دادند؛ اما با تغییر شیوه نگهداری مرغ‌ها و تبدیل قفس‌های سنتی به مرغدانی‌های بزرگ و همچنین نگهداری از مرغ‌ها در فضای باز، سؤالات بسیاری درباره اهمیت سیستم روشنایی در تولید مرغداری‌ها مطرح شد. به‌راستی چرا مسئله روشنایی در مرغداری اهمیت دارد؟ و هر سیستم نگهداری به کدام سیستم روشنایی نیازمند است؟ برای یافتن پاسخی مناسب برای این سؤالات ما با دو کارشناس درزمینه مرغداری؛ دکتر یان رابینف(Ian Rubinoff) مدیر مالی و خدمات فنی دامپزشکی در دانشگاه های‌لاین اینترنشنال (Hy-Line International) و همچنین خانم کارن_ شویان لاردنر (Karen Schwean-Lardner) استاد علوم دام و طیور دانشگاه ساسکاچوان (Saskatchewan) به گفتگو نشسته‌ایم و از آن‌ها خواسته‌ایم تا تجربیات خود را در اختیار ما بگذارند.
اهمیت روشنایی در مرغداری
برای درک اهمیت روشنایی در مرغداری‌ها، لازم است تا نگاهی به ساختار بیولوژیک پرندگان بیندازیم. نور در انسان، از طریق چشم به مغز می‌رسد؛ اما در مرغ‌ها، نور نه‌تنها از طریق چشم، بلکه از بالای سر و غده پینه آل و همچنین از طریق غده هیپوفیز که در کنار هیپوتالاموس قرار دارد، به مغز نفوذ می‌کند. ما انسان‌ها در چشم خود سه گونه یاخته مخروطی شامل – سلول‌های حساس به نور و رنگ که در مقابل نورهای قرمز، آبی و سبز واکنش نشان می‌دهند – داریم؛ این در حالی است که گونه‌های این یاخته‌های مخروطی در مرغ 4 عدد است و یاخته مخروطی قرمز، آبی و سبز و نور ماوراءبنفش را شامل می‌شود.
زندگی پرندگان نیز همانند انسان‌ها، حول چرخه منظم شب و روز می‌چرخد. اگر پرندگان چرخه شب و روز مناسبی داشته باشند، رفتار روزانه متناسبی خواهند داشت و قادر به انجام فعالیت‌های مشخص در طول روز هستند . همچنین داشتن چرخه شب و روز مناسب در میزان تولید ملاتونین در پرندگان نیز نقش مؤثری دارد.
خانم شویان لاردنر دراین‌باره می‌گوید: “این‌یک چرخه طبیعی است که برای پرندگان اهمیت بسیاری دارد چراکه بر سیستم ایمنی، آهنگ رشد و هورمون‌های تولیدمثل آن‌ها تأثیرگذار است. ارائه این چرخه منظم روز و شب، بهبود سلامت طیور، بهبود سیستم ایمنی و بهبود تحرک و هشیاری پرندگان را همراه دارد ”
وی افزود: ” داشتن چرخه روز و شب، باعث می‌شود که پرنده تمایل بیشتری برای تحرک داشته باشد؛ و برخلاف آنچه 10 سال پیش تصور می‌شد، رشد بهتری خواهد داشت.”
شویان لاردنر در حال حاضر یک پروژه تحقیقاتی درزمینه اهمیت چرخه روز و شب در پرندگان در دست دارد. او در این پژوهش عواملی نظیر سن مناسب آغاز برنامه‌های روشنایی و همچنین تأثیر تنظیمات نور به‌صورت تند و ناگهانی و یا تدریجی را بررسی کرده است. البته گرایش عمده و اصلی این استاد دانشگاه، مسئله چرخه شبانه‌روزی در طیور است. وی در ادامه صحبت‌هایش خاطرنشان کرد: ” به دیدگاه من پرندگان از داشتن تاریکی ناگزیر هستند اما میزان این تاریکی مسئله مهمی است و به عوامل متعددی بستگی دارد.”
محققین مرغداری به هر سه طیف رنگ، نور ماوراءبنفش، نور مرئی و نور مادون‌قرمز گرایش دارند و معتقدند هرکدام از آن‌ها بر رفتار پرنده تأثیر خاصی دارند؛ نور ماوراءبنفش در سمت پایین کوتاه یاخته مخروطی قرار دارد. طول‌موج نور مرئی بین 400 تا 700 نانومتر متغیر است؛ و طول‌موج نور ماوراءبنفش بالای 700 نانومتر است و نوری قابل‌رؤیت است. قدرت دید انسان در محدوده 750 – 400 نانومتر است، اما مرغ‌ها این توانایی رادارند که در محدوده 750 – 315 نانومتر ببینند. همچنین مرغ‌ها می‌توانند در طیف 480 و 630 نانومتری دید وسیع‌تری داشته باشند.
دکتر رابینف در کنفرانس جهانی “کمیسیون بین‌المللی تخم‌مرغ ” که ماه جاری در شهر بروخه (در بلژیک) برگزار شد، توضیح داد: “با استفاده از یک طیف‌سنج LED استاندارد – دستگاهی که شدت نور در طول‌موج‌های متفاوت به‌وسیله آن سنجیده می‌شود – می‌توان نور را به 4 شیوه متفاوت اندازه‌گیری کرد.” وی افزود: ” CCT یا همان (دمای همبسته رنگ) که با کلوین (K) اندازه‌گیری می‌شود مقیاسی بسیار خوب برای تشخیص سردی و گرمی نور است؛ و در آن مقدار زیر K3000 نور گرم و بالای K4000 نور سرد را نشان می‌دهد.”
وی اشاره کرد: “CCT کیفیت و یا ترکیبات ساختاری نور ا را نشان نمی‌دهد و تنها یک محاسبه دقیق است.”
CRI یا “شاخص رنگ ساطع‌شده ” مقیاسی از صفرتا صد درصد است که از طریق مقایسه با منبع نور مرجع، مشخص می‌کند که یک رنگ از کدام منبع نور با کئام میزان دقت ساطع شده است.”
لاکس نیز یکی دیگر از واحدهای سنجش نور است؛ که واحد استاندارد شدت روشنایی یا مقدار درخشندگی نور بر سطح است. دکتر یان رابینف درباره این واحد سنجش می‌گوید: “حتی تغییری به کوچکی 10 سانتیمتر می‌تواند بر میزان لاکس و شدت نور تأثیر بگذارد.”
آخرین اندازه‌گیری، اندازه‌گیری اوج طول‌موج است؛ که درواقع رنگ غالبی است که از میان تمامی طول‌موج‌های یک منبع نور خاص ساطع‌شده است.
برای درک اهمیت روشنایی در مرغداری‌ها، لازم است تا نگاهی به ساختار بیولوژیک پرندگان بیندازیم. نور در انسان، از طریق چشم به مغز می‌رسد؛ اما در مرغ‌ها، نور نه‌تنها از طریق چشم، بلکه از بالای سر و غده پینه آل و همچنین از طریق غده هیپوفیز که در کنار هیپوتالاموس قرار دارد، به مغز نفوذ می‌کند. ما انسان‌ها در چشم خود سه گونه یاخته مخروطی شامل – سلول‌های حساس به نور و رنگ که در مقابل نورهای قرمز، آبی و سبز واکنش نشان می‌دهند – داریم؛ این در حالی است که گونه‌های این یاخته‌های مخروطی در مرغ 4 عدد است و یاخته مخروطی قرمز، آبی و سبز و نور ماوراءبنفش را شامل می‌شود.
زندگی پرندگان نیز همانند انسان‌ها، حول چرخه منظم شب و روز می‌چرخد. اگر پرندگان چرخه شب و روز مناسبی داشته باشند، رفتار روزانه متناسبی خواهند داشت و قادر به انجام فعالیت‌های مشخص در طول روز هستند . همچنین داشتن چرخه شب و روز مناسب در میزان تولید ملاتونین در پرندگان نیز نقش مؤثری دارد.
خانم شویان لاردنر دراین‌باره می‌گوید: “این‌یک چرخه طبیعی است که برای پرندگان اهمیت بسیاری دارد چراکه بر سیستم ایمنی، آهنگ رشد و هورمون‌های تولیدمثل آن‌ها تأثیرگذار است. ارائه این چرخه منظم روز و شب، بهبود سلامت طیور، بهبود سیستم ایمنی و بهبود تحرک و هشیاری پرندگان را همراه دارد ”
وی افزود: ” داشتن چرخه روز و شب، باعث می‌شود که پرنده تمایل بیشتری برای تحرک داشته باشد؛ و برخلاف آنچه 10 سال پیش تصور می‌شد، رشد بهتری خواهد داشت.”
شویان لاردنر در حال حاضر یک پروژه تحقیقاتی درزمینه اهمیت چرخه روز و شب در پرندگان در دست دارد. او در این پژوهش عواملی نظیر سن مناسب آغاز برنامه‌های روشنایی و همچنین تأثیر تنظیمات نور به‌صورت تند و ناگهانی و یا تدریجی را بررسی کرده است. البته گرایش عمده و اصلی این استاد دانشگاه، مسئله چرخه شبانه‌روزی در طیور است. وی در ادامه صحبت‌هایش خاطرنشان کرد: ” به دیدگاه من پرندگان از داشتن تاریکی ناگزیر هستند اما میزان این تاریکی مسئله مهمی است و به عوامل متعددی بستگی دارد.”
محققین مرغداری به هر سه طیف رنگ، نور ماوراءبنفش، نور مرئی و نور مادون‌قرمز گرایش دارند و معتقدند هرکدام از آن‌ها بر رفتار پرنده تأثیر خاصی دارند؛ نور ماوراءبنفش در سمت پایین کوتاه یاخته مخروطی قرار دارد. طول‌موج نور مرئی بین 400 تا 700 نانومتر متغیر است؛ و طول‌موج نور ماوراءبنفش بالای 700 نانومتر است و نوری قابل‌رؤیت است. قدرت دید انسان در محدوده 750 – 400 نانومتر است، اما مرغ‌ها این توانایی رادارند که در محدوده 750 – 315 نانومتر ببینند. همچنین مرغ‌ها می‌توانند در طیف 480 و 630 نانومتری دید وسیع‌تری داشته باشند.
دکتر رابینف در کنفرانس جهانی “کمیسیون بین‌المللی تخم‌مرغ ” که ماه جاری در شهر بروخه (در بلژیک) برگزار شد، توضیح داد: “با استفاده از یک طیف‌سنج LED استاندارد – دستگاهی که شدت نور در طول‌موج‌های متفاوت به‌وسیله آن سنجیده می‌شود – می‌توان نور را به 4 شیوه متفاوت اندازه‌گیری کرد.” وی افزود: ” CCT یا همان (دمای همبسته رنگ) که با کلوین (K) اندازه‌گیری می‌شود مقیاسی بسیار خوب برای تشخیص سردی و گرمی نور است؛ و در آن مقدار زیر K3000 نور گرم و بالای K4000 نور سرد را نشان می‌دهد.”
وی اشاره کرد: “CCT کیفیت و یا ترکیبات ساختاری نور ا را نشان نمی‌دهد و تنها یک محاسبه دقیق است.”
CRI یا “شاخص رنگ ساطع‌شده ” مقیاسی از صفرتا صد درصد است که از طریق مقایسه با منبع نور مرجع، مشخص می‌کند که یک رنگ از کدام منبع نور با کئام میزان دقت ساطع شده است.”
لاکس نیز یکی دیگر از واحدهای سنجش نور است؛ که واحد استاندارد شدت روشنایی یا مقدار درخشندگی نور بر سطح است. دکتر یان رابینف درباره این واحد سنجش می‌گوید: “حتی تغییری به کوچکی 10 سانتیمتر می‌تواند بر میزان لاکس و شدت نور تأثیر بگذارد.”
آخرین اندازه‌گیری، اندازه‌گیری اوج طول‌موج است؛ که درواقع رنگ غالبی است که از میان تمامی طول‌موج‌های یک منبع نور خاص ساطع‌شده است.
استفاده از نور در محیط‌های متفاوت
شدت نور در یک روز آفتابی، چیزی در حدود 150,000 لاکس است این میزان بسیار بالا است و مرغ‌هایی که در فضای باز هستند، با شدت نور بسیار بالایی مواجه هستند. ابری شدن آسمان، اندکی از طیف قرمز روشنایی روز را از بین می‌برد و طیف آبی جای آن را می‌گیرد؛ و هنگام طلوع یا غروب خورشید، عکس این ماجرا اتفاق می‌افتد.
دکتر رابینف دراین‌باره می‌گوید: “نور سفید همانند آتش کوچکی در یک ظرف شیشه‌ای است. این نور یک طیف نور مطلوب برای مرغ‌های تخم‌گذار است؛ که متأسفانه بسیار کم در دسترس است و همین امر مرغداران را مجبور می‌کند که به سایر منابع نور چون لامپ‌های فلورسنت روی آوردند.”
در نور فلورسنت، 3 طیف رنگ قرمز، سبز و آبی وجود دارد و از ترکیب آن‌ها نور سفید خوش‌رنگی به دست می‌آید که برای انسان نیز قابل‌رؤیت است؛ اما در مورد مرغ‌ها این مسئله متفاوت است و ازآنجاکه بینایی آن‌ها از انسان بهتر است، قادر به تشخیص و تمیز طیف‌های متفاوت رنگ هم هستند.
به نورهای LED که بسیار شبیه نور خورشید هستند، نورهایی با طیف کامل گفته می‌شود. در یک لامپ LED، اوج طول‌موج در طیف رنگ آبی به حدود 440 نانومتر می‌رسد.
شدت نور در یک روز آفتابی، چیزی در حدود 150,000 لاکس است این میزان بسیار بالا است و مرغ‌هایی که در فضای باز هستند، با شدت نور بسیار بالایی مواجه هستند. ابری شدن آسمان، اندکی از طیف قرمز روشنایی روز را از بین می‌برد و طیف آبی جای آن را می‌گیرد؛ و هنگام طلوع یا غروب خورشید، عکس این ماجرا اتفاق می‌افتد.
دکتر رابینف دراین‌باره می‌گوید: “نور سفید همانند آتش کوچکی در یک ظرف شیشه‌ای است. این نور یک طیف نور مطلوب برای مرغ‌های تخم‌گذار است؛ که متأسفانه بسیار کم در دسترس است و همین امر مرغداران را مجبور می‌کند که به سایر منابع نور چون لامپ‌های فلورسنت روی آوردند.”
در نور فلورسنت، 3 طیف رنگ قرمز، سبز و آبی وجود دارد و از ترکیب آن‌ها نور سفید خوش‌رنگی به دست می‌آید که برای انسان نیز قابل‌رؤیت است؛ اما در مورد مرغ‌ها این مسئله متفاوت است و ازآنجاکه بینایی آن‌ها از انسان بهتر است، قادر به تشخیص و تمیز طیف‌های متفاوت رنگ هم هستند.
به نورهای LED که بسیار شبیه نور خورشید هستند، نورهایی با طیف کامل گفته می‌شود. در یک لامپ LED، اوج طول‌موج در طیف رنگ آبی به حدود 440 نانومتر می‌رسد.
انتخاب یک لامپ مناسب مرغداری
دکتر یان رابینف درباره نحوه انتخاب یک لامپ مناسب برای مرغداری می‌گوید: وقتی صحبت از مرغداری سنتی است بین حالت نگهداری در قفس یا کلونی تفاوتی وجود ندارد چراکه درواقع هدف ایجاد نوری یکدست و یکنواخت در تمام سطوح است که در مرغداری‌ها معمولاً نادیده گرفته می‌شود.
وی در ادامه می‌گوید: در مرغداری‌ها در هر 4 متریک منبع روشنایی قرار داده می‌شود و تغییر در روشنایی محیط بدون آنکه بدانیم چه تأثیری بر روی مرغ‌ها خواهد داشت در آنجا وجود دارد. توصیه من به آن دسته از مرغدارانی که تصمیم به تأسیس مرغداری به شیوه نگهداری در قفس یا کلونی را دارند این است که از روشنایی خطی استفاده کنند که بین آن هیچ فاصله‌ای نباشد و نور به‌صورت یکسان و یکنواخت در محیط وجود داشته باشد. چراکه ما شاهد افزایش تولید در چنین مرغداری‌هایی بوده‌ایم.
اما یکی از چالش‌های بزرگ صنعت مرغداری، تعبیه شرایط نور متناسب مرغداری‌هایی با سیستم نگهداری در فضای آزاد بود. دکتر رابینف بر این باور است که چراغ‌های LED در مقایسه با نور فلورسنت روشنایی یکدست‌تری در محیط باز ایجاد می‌کند. وی دراین‌باره اظهار داشت: برخی تحقیقات، نشان داده‌اند که هنگامی‌که پرنده‌ای را از محیطی با روشنایی LED به محیطی با روشنایی فلورسنت می‌بریم، پرنده از خود واکنش ترس بروز می‌دهد. چراکه پرندگان از تفاوت و تغییر نور در محیط وحشت‌زده می‌شوند و بنابراین می‌توان گفت تداوم بهترین راهکار برای حل این مشکل است.”
دکتر یان رابینف در ادامه گفت: “هرچه بیشتر یاد گرفتیم، دریافتیم که همگام با تعبیه روشنایی در مرغداری، به انعطاف‌پذیری بیشتری نیازمندیم. ما بعد از تعبیه سیستم روشنایی در مرغداری متوجه شدیم که اکنون به کاهنده‌های نور (دیمر) نیازمندیم. و برای بهترین استفاده از سیستم روشنایی و برای روشن و خاموش کردن آن‌ها به تایمر نیاز داشتیم.”
مهم‌تر از همه موارد ذکرشده، مسئله اطمینان مرغداران بود چراکه مرغداران باید مطمئن می‌شدند که در سیستم هیچ نقطه تاریکی وجود ندارد. “سیستم روشنایی مرغداری‌ها غالباً به‌گونه‌ای است که معمولاً راهروها روشن‌تر و محلی را که پرنده در آن لانه می‌کنند کمی تاریک‌تر است.
دکتر رابینف خاطرنشان کرد میزان روشنایی کاه انبار هم مشابه مرغداری در نظر گرفته می‌شود، البته ازآنجاکه میزان روشنایی موردنیاز در آنجا به‌اندازه میزان روشنایی که در مرغداری نیاز است نیست، بنابراین کار تأمین روشنایی در آنجا کمی آسان‌تر است.
دکتر یان رابینف درباره نحوه انتخاب یک لامپ مناسب برای مرغداری می‌گوید: وقتی صحبت از مرغداری سنتی است بین حالت نگهداری در قفس یا کلونی تفاوتی وجود ندارد چراکه درواقع هدف ایجاد نوری یکدست و یکنواخت در تمام سطوح است که در مرغداری‌ها معمولاً نادیده گرفته می‌شود.
وی در ادامه می‌گوید: در مرغداری‌ها در هر 4 متریک منبع روشنایی قرار داده می‌شود و تغییر در روشنایی محیط بدون آنکه بدانیم چه تأثیری بر روی مرغ‌ها خواهد داشت در آنجا وجود دارد. توصیه من به آن دسته از مرغدارانی که تصمیم به تأسیس مرغداری به شیوه نگهداری در قفس یا کلونی را دارند این است که از روشنایی خطی استفاده کنند که بین آن هیچ فاصله‌ای نباشد و نور به‌صورت یکسان و یکنواخت در محیط وجود داشته باشد. چراکه ما شاهد افزایش تولید در چنین مرغداری‌هایی بوده‌ایم.
اما یکی از چالش‌های بزرگ صنعت مرغداری، تعبیه شرایط نور متناسب مرغداری‌هایی با سیستم نگهداری در فضای آزاد بود. دکتر رابینف بر این باور است که چراغ‌های LED در مقایسه با نور فلورسنت روشنایی یکدست‌تری در محیط باز ایجاد می‌کند. وی دراین‌باره اظهار داشت: برخی تحقیقات، نشان داده‌اند که هنگامی‌که پرنده‌ای را از محیطی با روشنایی LED به محیطی با روشنایی فلورسنت می‌بریم، پرنده از خود واکنش ترس بروز می‌دهد. چراکه پرندگان از تفاوت و تغییر نور در محیط وحشت‌زده می‌شوند و بنابراین می‌توان گفت تداوم بهترین راهکار برای حل این مشکل است.”
دکتر یان رابینف در ادامه گفت: “هرچه بیشتر یاد گرفتیم، دریافتیم که همگام با تعبیه روشنایی در مرغداری، به انعطاف‌پذیری بیشتری نیازمندیم. ما بعد از تعبیه سیستم روشنایی در مرغداری متوجه شدیم که اکنون به کاهنده‌های نور (دیمر) نیازمندیم. و برای بهترین استفاده از سیستم روشنایی و برای روشن و خاموش کردن آن‌ها به تایمر نیاز داشتیم.”
مهم‌تر از همه موارد ذکرشده، مسئله اطمینان مرغداران بود چراکه مرغداران باید مطمئن می‌شدند که در سیستم هیچ نقطه تاریکی وجود ندارد. “سیستم روشنایی مرغداری‌ها غالباً به‌گونه‌ای است که معمولاً راهروها روشن‌تر و محلی را که پرنده در آن لانه می‌کنند کمی تاریک‌تر است.
دکتر رابینف خاطرنشان کرد میزان روشنایی کاه انبار هم مشابه مرغداری در نظر گرفته می‌شود، البته ازآنجاکه میزان روشنایی موردنیاز در آنجا به‌اندازه میزان روشنایی که در مرغداری نیاز است نیست، بنابراین کار تأمین روشنایی در آنجا کمی آسان‌تر است.
روی آوردن به لامپ‌های LED و کاهش هزینه‌های انرژی
دکتر رابینف در ارتباط به استفاده از لامپ‌های LED می‌گوید: وقتی می‌بینم برخی مرغداران هنوز هم از لامپ‌های نئون استفاده می‌کنند واقعاً تعجب می‌کنم. با جایگزین کردن لامپ‌های LED که به‌طور متوسط تنها 10 سنت در هر کیلووات هزینه دارد، سرمایه مرغداران در کمتر از یک ماه بازمی‌گردد.
وی در پایان می‌گوید: درصورتی‌که از هر نوعی از لامپ‌های قدیمی استفاده می‌کنید، به هزینه‌ای که می‌توانید (با جایگزینی لامپ‌های LED) پس‌انداز کنید فکر کنید! این مسئله‌ای است که از همه شما می‌خواهم؛ که آن را جدی بگیرید.”
دکتر رابینف در ارتباط به استفاده از لامپ‌های LED می‌گوید: وقتی می‌بینم برخی مرغداران هنوز هم از لامپ‌های نئون استفاده می‌کنند واقعاً تعجب می‌کنم. با جایگزین کردن لامپ‌های LED که به‌طور متوسط تنها 10 سنت در هر کیلووات هزینه دارد، سرمایه مرغداران در کمتر از یک ماه بازمی‌گردد.
وی در پایان می‌گوید: درصورتی‌که از هر نوعی از لامپ‌های قدیمی استفاده می‌کنید، به هزینه‌ای که می‌توانید (با جایگزینی لامپ‌های LED) پس‌انداز کنید فکر کنید! این مسئله‌ای است که از همه شما می‌خواهم؛ که آن را جدی بگیرید.”
دیدگاه خود را بنویسید